Cyflwr y Genedl 2023: Menywod yn aros degawdau am gydraddoldeb

6th February 2023

Mae elusen cydraddoldeb rhywedd flaenllaw Cymru, Chwarae Teg, yn galw am weithredu i gyflymu’r newid er mwyn gwneud Cymru’n genedl gyfartal o ran rhywedd.

Yn ei adroddiad blynyddol ar Gyflwr y Genedl, a gyhoeddir heddiw (6.02.23), mae Chwarae Teg yn amlinellu’r cynnydd a wnaed yng Nghymru o ran dod yn genedl gyfartal o ran rhywedd ac yn archwilio profiadau menywod yn yr economi, eu cynrychiolaeth a’r rhai sydd mewn perygl. Fel rhan o rifyn eleni, Mae Chwarae Teg hefyd wedi cynhyrchu Adolygiad Pum Mlynedd yn olrhain tueddiadau dros y pum mlynedd diwethaf.

Ers y Cyflwr y Genedl cyntaf a gyhoeddwyd yn 2019 prin iawn oedd y rhai a fyddai wedi gallu rhagweld heriau pandemig Covid-19 a’r argyfwng costau byw. Mae effaith lawn yr argyfyngau hyn yn dal yn aneglur ond mae un ffactor wedi bod yn gyson dros y pum mlynedd diwethaf – anghydraddoldeb.

Er bod cynnydd wedi bod mewn rhai meysydd, y dylid eu dathlu wrth gwrs, mae’r cynnydd hwn yn eithaf ymylol mewn sawl ffordd. Rydym yn dal i aros am weld newid gwirioneddol mewn sawl maes.

Ers 2019, rydym wedi gweld y bwlch cyflog ar sail rhywedd yn cau ychydig i 11.3% ar hyn o bryd. Mae mwy o fenywod bellach mewn cyflogaeth, mae cyfran lai yn segur yn economaidd am eu bod yn gofalu am y teulu neu’r cartref, ac mae cyfran y menywod sy’n gweithio’n rhan amser wedi lleihau. Ond, mae menywod yn dal i fod yn llai tebygol o fod mewn gwaith na dynion, yn fwy tebygol o fod allan o’r farchnad lafur oherwydd cyfrifoldebau gofalu ac ennill llai na dynion. I fenywod sydd â nodweddion gwarchodedig ychwanegol, mae’r canlyniadau hyn hyd yn oed yn waeth.

Yn anffodus, mae lefel risg menywod yn ymddangos yn ddigyfnewid i gryn raddau. Mae cael darlun cywir o ba mor gyffredin yw trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol yn dal i fod yn her. Ond yr hyn y gallwn ei weld yw nad ydym yn gwneud fawr iawn o gynnydd o ran dileu trais yn erbyn menywod, ac mae gwasanaethau arbenigol dan bwysau aruthrol yn wyneb y galw cynyddol a’r argyfwng costau byw.

Eleni, cyhoeddir Cyflwr y Genedl yng nghanol yr argyfwng costau byw. Argyfwng sydd eisoes yn effeithio’n anghymesur ar fenywod, yn enwedig y rhai o leiafrifoedd ethnig, menywod anabl a menywod ar incwm isel. Dydy hyn ddim yn anochel, ond yn ganlyniad uniongyrchol yr anghydraddoldeb parhaus y mae adroddiad Cyflwr y Genedl yn tynnu sylw amlwg ato.

Unwaith eto, mae Cyflwr y Genedl yn dangos sut mae nodweddion fel rhywedd, hil, rhywioldeb, anabledd, dosbarth, oedran a ffydd yn rhyngweithio’n aml i greu profiadau niferus o anfantais. Er mwyn creu Cymru fwy cyfartal, mae angen i ni ganolbwyntio ar y rhai sydd fwyaf ar y cyrion yn gyntaf; y menywod sy’n wynebu’r rhwystrau a’r anfantais fwyaf.

Ni fydd unrhyw un actor yn gallu mynd i’r afael â’r materion cymhleth a rhyngberthynol niferus sy’n creu’r anghydraddoldeb hwn. Mae angen iddi fod yn genhadaeth wirioneddol genedlaethol, lle mae’r llywodraeth, byd busnes ac unigolion i gyd yn chwarae rhan weithredol o ran mynd i’r afael ag anghydraddoldeb.

Bydd Jane Hutt AS, y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn ymuno ag Arweinydd Polisi ac Ymchwil Chwarae Teg, Natasha Davies a’r Partner Ymchwil, Dr Hade Turkmen, i drafod prif ganfyddiadau eleni mewn gweminar ar gyfer rhanddeiliaid yn ddiweddarach bore heddiw.

Fe wnaethon ni gynhyrchu Cyflwr y Genedl am y tro cyntaf yn 2019 er mwyn darparu meincnod i olrhain sut oedd Cymru'n symud tuag at ddod yn genedl sy'n fwy cyfartal o ran rhywedd. O ystyried bod pum mlynedd bellach wedi mynd heibio, mae gweld newid ymylol o'r fath yn hynod o siomedig. Mewn sawl maes dydyn ni ddim wedi symud o gwbl ac mewn meysydd eraill rydyn ni wedi symud am yn ôl.

Os fydd pethau’n dal i symud ar yr un cyflymder, bydd yn rhaid i fenywod yng Nghymru aros degawdau am wir gydraddoldeb. A bydd menywod o leiafrifoedd ethnig, anabl, neu ar incwm isel, yn aros hyd yn oed yn hirach.

Er nad yw'r darlun cyffredinol lle bydden ni eisiau iddo fod, mae'n rhaid i ni groesawu’r ffaith fod y bwlch cyflog ar sail rhywedd wedi lleihau, bod cynnydd yn nifer y menywod sydd mewn cyflogaeth, a bod llai o fenywod yn segur yn economaidd oherwydd gofalu am deulu neu'r cartref. Rydym hefyd wedi gweld mwy o ASau a chynghorwyr benywaidd yn cael eu hethol ond mae hyn yn dal i fod yn llawer is na 50%, ac yn y Senedd, rydym wedi mynd am yn ôl gyda llai o fenywod yn ASau nag yr oedd yn 2019.

Yn gywilyddus, ni fu unrhyw ostyngiad amlwg yn lefel risg menywod. Mae menywod yn dal i wynebu mwy o risg o dlodi, allgáu cymdeithasol a chaledi ariannol. Nid ydym yn gwneud fawr o gynnydd o ran mynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol gyda gwasanaethau cymorth arbenigol yn wynebu hyd yn oed mwy o alw.

Bydd Cymru fwy cyfartal o fudd i bawb. Bydd yn cyfrannu at Gymru fwy llewyrchus, Cymru fwy gwydn a Chymru iachach. Ni fyddai unrhyw un yn diystyru maint y sialens o daclo anghydraddoldeb, ond rhaid i eiriau mwyn droi'n weithredoedd, a hynny ar fwy o frys.

Mae creu Cymru gyfartal o ran rhywedd yn genhadaeth a ddylai gael ei pherchnogi gan bawb sy'n byw yng Nghymru. Ac mae gan y rhai sydd mewn swyddi o bŵer, yn y llywodraeth a’r tu allan iddi, gyfrifoldeb dros arwain y ffordd.

Natasha Davies
Arweinydd Polisi ac Ymchwil, Chwarae Teg

Darllenwch ein hadroddiad Cyflwr y Genedl 2023 yma: https://chwaraeteg.com/Cyflwr-y-Genedl-2023

Darllenwch ein hadolygiad pum-mlynedd yma: https://chwaraeteg.com/2023-Cyflwr-y-Genedl-adolygiad-pum-mlynedd

28th Jan 2020
State of the Nation
Research