Yn ystod gweithdy diweddar, gofynnodd cleient i mi am niwroamrywiaeth yng nghyd-destun Deddfwriaeth Cydraddoldeb ac Amrywiaeth ac arfer gorau.
Rwy’n helpu cleientiaid yn rheolaidd i ystyried eu cyfrifoldebau o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010 ac i wneud addasiadau rhesymol lle mae ‘namau corfforol neu feddyliol yn cael effaith andwyol sylweddol a hirdymor ar y gallu i gyflawni gweithgareddau o ddydd i ddydd’. Felly dylai hwn fod wedi bod yn gwestiwn syml i’w ateb, ond nid oedd.
Mae niwroamrywiaeth yn agwedd wirioneddol bwysig ar Gydraddoldeb ac Amrywiaeth ac yn un sy’n cael ei hanwybyddu i ryw raddau. A yw hyn oherwydd diffyg gwybodaeth, ofn, anwybodaeth neu ragfarn anymwybodol? Mae’n debygol o fod yn gyfuniad o’r rhain i gyd. Mae’r term yn cyfeirio at amrywiaeth gweithrediad ymennydd dynol a gweithrediad niwrowybyddol unigol pobl - pobl sydd â, Dyspracsia, Dyslecsia, Awtistiaeth, ADHD a chyflyrau niwrolegol eraill.
Niwroamrywiaeth a diagnosis sy’n dangos tuedd ar sail rhyw
Amcangyfrifir bod tua 1 o bob 7 o bobl (mwy na 15% o bobl yn y DU) yn niwroamrywiol. Mae’n ffaith mai dynion sy’n cyfrif am y ffigurau hyn yn bennaf, gan fod y diagnosis o gyflyrau niwroddatblygiadol yn parhau i fod yn llawer mwy ymhlith dynion na menywod. Rydym yn dechrau gweld cynnydd yn nifer y merched a menywod sy’n dod ymlaen i gael diagnosis, ond mae llawer o ferched yn oedolion cyn iddynt gael diagnosis ac erbyn hynny byddant wedi colli cyfleoedd cymdeithasol, addysgol a chyflogaeth, yn cael trafferth mewn bywyd heb fawr o gefnogaeth, os o gwbl.
Mae’n bosibl bod llawer mwy o ddynion wedi cael diagnosis o fod yn niwroamrywiol oherwydd bod menywod yn cuddio’u cyflyrau ac yn dod o hyd i strategaethau ymdopi yn ifanc iawn, gan gopïo ymddygiadau merched niwronodweddiadol. Mae’r awdur Liane Holliday Willey, yn ei hunangofiant ‘Pretending to be normal’, yn disgrifio ei brwydrau gydag Aspergers a sut y gwnaeth “figured out how to play the neurotypical game” gan adnabod ei ‘gwahaniaethau’ o oedran ifanc, cuddio anawsterau cymdeithasol a mabwysiadu strategaethau ymdopi.
Yn anffodus, mae cuddio fel hyn yn gofyn am lawer o ymdrech ac egni a gall arwain at frwydrau iechyd meddwl.
Gall gymryd mwy o amser i fenywod niwroamrywiol gael diagnosis oherwydd eu strategaeth ymdopi ac yn aml maent yn cael camddiagnosis o gyflyrau fel anorecsia, bwlimia nerfosa ac anhwylderau personoliaeth, gan weithwyr proffesiynol seiciatryddol nad ydynt yn brofiadol mewn profion niwroamrywiaeth. Mae mwy o wybodaeth fanwl am hyn yn y ddolen yn y cyfeiriadau, ‘where have all the girls gone, missed, misunderstood or misdiagnosed.
Y Ddeddf Cydraddoldeb a niwroamrywiaeth
Gellir ystyried niwroamrywiaeth unigolyn yn anabledd ac felly’n ‘Nodwedd Warchodedig’ o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010 ond beth am bobl niwroamrywiol sydd heb gael diagnosis? Ydyn nhw wedi cael trafferth gyda’u gwahaniaethau gwybyddol heb unrhyw gefnogaeth, wedi’u labelu’n anghywir yn aml fel pobl ‘rhyfedd’, ‘od’, neu ‘wahanol’; ddim yn ffitio i mewn i batrymau ymddygiad niwronodweddiadol?
Fe wnaeth y cwestiwn a ofynnwyd yn ystod y gweithdy hwnnw fy ysgogi i edrych yn ddyfnach ar niwroamrywiaeth a sut y gallaf gynorthwyo busnesau yn well i gynllunio eu gweithleoedd a’u lleoedd yn rhagweithiol i sicrhau bod niwroamrywiaeth yn dod yn rhan lawn o’r strategaeth gynhwysiant. Mae angen dulliau AD mwy arbenigol na’r hyn a welir fel rheol ar rai o’r arferion gorau wrth reoli niwroamrywiaeth; mae’r rhain yn aml yn syml ac yn hynod effeithiol.
Er bod llawer o weithleoedd yn niwroamrywiol, mae diffyg dealltwriaeth eang o hyd a all arwain at gamdybiaethau, stereoteipio ac efallai colli gweithwyr sy’n teimlo nad ydyn nhw’n cael digon o gefnogaeth ac yn anhapus.
Pam mae recriwtio pobl niwroamrywiol yn gwneud synnwyr busnes da
Yn nodweddiadol, mae pobl niwroamrywiol yn cael eu gorgynrychioli ymhlith y rhai sy’n ddi-waith dros gyfnod hir ac mae llawer heb lwyddo erioed i sicrhau cyflogaeth iddynt eu hunain. Mae’n bryd edrych ar ein strategaethau rheoli pobl a dysgu gwersi gan sefydliadau sydd wedi cymryd agwedd lawer mwy rhagweithiol i ddenu pobl niwroamrywiol i’r gweithle. Maent yn dangos, gyda’r gefnogaeth gywir, y gall pobl niwroamrywiol weithio’n effeithiol iawn, yn eu ffordd eu hunain, gan sicrhau’r canlyniadau mwyaf posibl iddynt hwy eu hunain ac i’r busnes.
Mae’r amrywiadau mewn niwrowybyddiaeth yn cynnig disgleirdeb sy’n cynnwys: datrys problemau yn arloesol; mewnwelediadau creadigol; meddwl gofodol gweledol; rhoi sylw i fanylion; meddwl ochrol; dwyn i gof, datrys problemau, i enwi ond ychydig. Mae gan bobl niwroamrywiol sgiliau a galluoedd y mae cwmnïau blaengar yn chwilio amdanynt.
Mae’n bwysig cofio y bydd pawb yn wahanol a rhaid i ni fod yn ofalus i beidio â stereoteipio, hyd yn oed lle rydym yn siarad mewn modd cadarnhaol am alluoedd a chryfderau.
Bydd pobl niwroamrywiol yn rhannu rhai nodweddion cyffredin yn y ffordd y maent yn dysgu ac yn prosesu gwybodaeth a gall hyn fod yn ddefnyddiol ar gyfer pennu strategaethau ar gyfer rheolaeth effeithiol yn y gweithle. Bydd edrych ar y strategaethau sydd gennych ar waith i sicrhau gweithlu cwbl gynhwysol nid yn unig yn denu talent wych, ond gall hefyd helpu staff niwroamrywiol heb ddiagnosis sydd eisoes yn eich busnes i ddod o hyd i ffyrdd newydd o ffynnu yn bersonol.
Os ystyriwn sut mae sefydliadau wedi newid mewn gwirionedd, o ran cydraddoldeb, dros yr ugain i ddeng mlynedd ar hugain diwethaf, yna mae’n galonogol ac yn gyffrous meddwl am y datblygiadau y gallwn eu gwneud i greu cyfleoedd teg a chyfartal ar gyfer pobl niwroamrywiol. Gyda newidiadau cost isel, hawdd eu gweithredu, gall sefydliadau ddod yn lleoedd lle gall ‘unigolion sy’n meddwl yn wahanol’ ffynnu’n bersonol, a chyfrannu at greu sefydliadau arloesol a chreadigol sy’n perfformio’n uchel yn y dyfodol.
Camau syml, canlyniadau pwerus
Yn aml, cau allan pobl niwroamrywiol yn anfwriadol yw’r broblem, felly beth all busnesau ei wneud i sicrhau bod cynhwysiant llawn ar gyfer pobl niwroamrywiol? Mae yna feysydd allweddol y mae angen i reolwyr edrych arnynt.